Làng gốm Quyết Thành (còn gọi là gốm Quế) nhộn nhịp từ những năm 60, nhà nhà đỏ lửa nên mới có chuyện cánh buôn bè trên sông Đáy chỉ ước được qua vùng Quế để ngửi mùi thơm của gốm chín.

Nghe âm thanh bài viết tại đây:

Làng gốm Quyết Thành, ở thị trấn Quế, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam là làng nghề truyền thống đã có bề dày lịch sử khoảng 500 năm. - Ảnh: dangcongsan.vn

Cách thành phố Phủ Lý chừng 6 km về phía Tây Bắc, khi vừa đi qua cầu Quế, là tới làng nghề truyền thống gốm Quyết Thành. Trải qua bao giai đoạn thăng trầm lịch sử, làng nghề gốm Quyết Thành tưởng chừng có lúc lâm nguy cơ mai một nghề gốm. Thế rồi luồng gió mới đã tạo cho làng nghề một luồng sinh khí mới khi năm 2004, làng nghề gốm Quyết Thành được Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Nam công nhận là làng nghề truyền thống.

Ông Nguyễn Đức Phú, Chủ nhiệm Hợp tác xã gốm Quyết Thành, kể: “Những năm 60 thì cả làng này có hàng chục lò sản xuất nhộn nhịp lắm. Hàng hóa lúc ấy đi bằng đường thủy là chính, tàu thuyền cập bến lúc nào cũng dày đặc vào ra tấp nập. không có một chút hóa chất, không có một chút tác động nào chỉ có đất nước và lửa để tạo ra sản phẩm bóng, tự nhiên, chất đất tạo ra một lớp men chứ không có một chút hóa chất nào. Cho nên nét đặc thù sản phẩm gốm ở đây là bóng mịn và tự nhiên, màu ở đây người ta thường gọi là màu da lươn.”

Sản phẩm gốm Quyết Thành hiện nay khá đa dạng và phong phú, từ những sản phẩm gốm dân dụng như: chum, vại, nồi niêu… cho tới những loại gốm mỹ nghệ tinh xảo trang trí hoặc là đồ sinh hoạt trong nhà như: ấm trà, chén, đĩa, tượng thờ, linh vật…và đặc biệt là sản phẩm dòng gốm son đặc trưng chỉ có ở nơi đây đang là sản phẩm được thị trường chào đón. Từ nguyên liệu đất sét, qua bàn tay tài hoa của người nghệ nhân đã tạo nên những sản phẩm tinh tế, hàng chục năm qua các sản phẩm này đã được xuất khẩu đi nhiều quốc gia trên thế giới như Hàn Quốc, Nhật Bản, Mỹ…

Sản phẩm gốm Quyết Thành. - Ảnh: dangcongsan.vn

Nghệ nhân Lại Văn Tiến, làng gốm Quyết Thành, cho biết: “Đất khai thác tại chỗ mà chỉ có vùng bán sơn địa này mới có đất sét vàng. Chất đất rất dẻo kết hợp với son nên khi cầm sản phẩm lên thì người ta biết ngay đây là của Quyết Thành, chỉ Quyết Thành mới có hàng gốm gọi là gốm son. Mọi công đoạn, chưa nói tới khối tạo hình, các đường hoa văn, cánh hoa, nét lá làm sao giữ nguyên được tự nhiên của nó nên sản phẩm rất thật, sinh động. Chúng tôi vẫn đi theo hướng làm sản phẩm dân gian nhiều hơn.”

Quy trình làm ra sản phẩm gốm phải trải qua nhiều công đoạn từ ngâm đất sét trong bể, sau đó làm nhuyễn đất bằng giẫm chân hoặc máy nghiền. Đất nhuyễn được đặt lên bàn xoay tạo rồi tạo ra sản phẩm. Sau khi phơi khô thì sẽ đắp họa tiết, đánh bóng vào son, vẽ men và cuối cùng là đưa vào lò nung.

Men của gốm Quế cũng là một điều đặc biệt, vì được khai thác trong lòng đất nên không hề có hóa chất độc hại. Đặc điểm của sản phẩm gốm là không bao giờ bị mất màu nên hàng đưa ra thị trường phủ lên một lớp men rất đều và bắt mắt. Gốm Quế sau khi được nung chín khi thử va chạm vào nhau sẽ phát ra tiếng đanh như kim khí. Vì là đất sét tự nhiên nên các sản phẩm dùng để đựng rượu hay pha trà đều giữ được hương vị thơm ngon và có khả năng giải được độc tố.

Theo ông Lại Văn Kiểm, một người thợ lâu năm trong làng, gốm Quế nếu nung bằng công nghệ cổ truyền bằng than hoặc củi thì thời gian sản phẩm ở trong lò phải mất 15 ngày mới hoàn thành. Mỗi lò cần khoảng 10 tấn củi thì mới có được lượng nhiệt cần thiết để cho ra sản phẩm chất lượng: “Cấu tạo của lò gốm ở đây khác với mọi nơi. Nó từng bầu một, từng khoang một, sau khi khoang đầu tiên đốt xong thì nhiệt xông lên bầu trên, khoang trên tận dụng được nhiệt giữ lại. Mình muốn lấy được màu da lươn đẹp cần phải có củi khô, biết tầm nào phải đưa nhiệt lên để chảy men tự phát.”

Sau khi được công nhận là làng nghề truyền thống năm 2004, năm 2010, sản phẩm của làng nghề gốm truyền thống Quyết Thành tiếp tục được Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Hà Nam công nhận thương hiệu “Gốm son mỹ nghệ Quyết Thành”. Với bề dày truyền thống lịch sử, sản phẩm gốm Quyết Thành sẽ tiếp tục phát triển, khẳng định chỗ đứng trên thị trường trong nước và quốc tế.