Các lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) tuần qua có chuyến công du quan trọng đến châu Á để tham dự các Hội nghị Thượng đỉnh với Nhật Bản và Trung Quốc. Trong bối cảnh quan hệ với Mỹ gặp nhiều trắc trở, việc thúc đẩy các liên kết kinh tế, thương mại và an ninh với các cường quốc châu Á đang ngày càng có tầm quan trọng chiến lược với EU.
 Hội nghị Thượng đỉnh Trung Quốc-EU lần thứ 25 diễn ra ngày 24/07, tại Bắc Kinh, Trung Quốc - Ảnh: Andres Martinez Casares/REUTERS |
Hai lãnh đạo cao nhất của EU là Chủ tịch Hội đồng châu Âu, ông Antonio Costa và Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC), bà Ursula von der Leyen dẫn đầu phái đoàn EU tham dự Thượng đỉnh EU-Nhật Bản tại Tokyo (Nhật) hôm 23/07 và Thượng đỉnh EU-Trung Quốc tại Bắc Kinh (Trung Quốc) hôm 24/07.
Tìm kiếm điểm cân bằng với Trung Quốc
Là tâm điểm trong chuỗi sự kiện kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (1975-2025), Hội nghị Thượng đỉnh EU-Trung Quốc hôm 24/07 tại thủ đô Bắc Kinh, (Trung Quốc) được cả hai phía EU và Trung Quốc xem là điểm ngoặt quan trọng của quan hệ song phương, trên cả khía cạnh kinh tế lẫn địa chính trị. Đối với EU, hai chủ đề quan trọng nhất mà khối này muốn tìm được sự đồng thuận từ Trung Quốc là xây dựng mối quan hệ kinh tế-thương mại cân bằng hơn và Trung Quốc sử dụng ảnh hưởng của mình với Nga để sớm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine. Đây cũng là các ưu tiên được bà Ursula von der Leyen đề cập nhiều nhất trong phiên thảo luận cùng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (Xi Jinping) và Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường (Li Qiang).
Theo người đứng đầu EC, việc EU vẫn thâm hụt thương mại lên tới hơn 300 tỷ euro mỗi năm với Trung Quốc, cùng sự mất cân bằng trong độ mở cửa thị trường của mỗi bên khiến quan hệ kinh tế-thương mại song phương khó bền vững. Ngoài ra, EU cũng bày tỏ các quan ngại đối với các hạn chế xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc hay việc cạnh tranh trong lĩnh vực xe điện. Đối với cuộc xung đột Nga-Ukraine, phía EU cho rằng Trung Quốc, với vai trò, tầm ảnh hưởng và trách nhiệm của mình, cần thúc đẩy mạnh mẽ hơn các nỗ lực đàm phán nghiêm túc từ phía Nga. Tuy nhiên, trong cả hai chủ đề này, EU và Trung Quốc đều không đạt được thỏa thuận nào đáng kể, ngoài việc ghi nhận thiện chí đối thoại thẳng thắn với nhau về các bất đồng.
Theo chuyên gia kinh tế trưởng Fabian Zuleeg của Trung tâm Chính sách châu Âu (EPC) ở Brussels (Bỉ), việc EU và Trung Quốc đối thoại thẳng thắn nhưng không có đột phá là điều không bất ngờ khi cả hai bên vẫn còn nhiều vướng mắc, đồng thời cả hai phía, nhất là EU, đều đang thận trọng do lo ngại các tác động đến quan hệ của mỗi bên với Mỹ vào thời điểm sắp đến hạn chót (01/08) để các bên đạt được thỏa thuận với Mỹ trong vấn đề thuế quan.
“Những gì xảy ra giữa Mỹ và Trung Quốc cũng có tác động đến EU. Tất cả đều liên quan đến nhau về mặt chính trị. EU đang hết sức thận trọng. Tất cả những điều này khiến Thượng đỉnh lần này không dễ dàng” - chuyên gia Fabian Zuleeg nói.
 Hội nghị Thượng đỉnh EU-Nhật Bản tại Tokyo, Japan, 23/7/2025 - Ảnh: David Mareuil/REUTERS |
Dù không có đột phá, nhưng EU-Trung Quốc cũng thu được một số kết quả, đáng kể nhất là Thông cáo chung đẩy mạnh hợp tác trong vấn đề môi trường và khí hậu, khi EU và Trung Quốc được xem là trụ cột duy trì Thỏa thuận khí hậu Paris 2015 sau khi Mỹ rút lui. Bên cạnh đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng đã đưa ra 3 đề xuất cho phát triển quan hệ Trung Quốc-EU trong tương lai, bao gồm kiên trì tôn trọng lẫn nhau; cởi mở hợp tác và xử lý đúng đắn những khác biệt, mâu thuẫn; và thực hành chủ nghĩa đa phương, duy trì trật tự quốc tế dựa trên luật lệ.
Khởi động liên minh cạnh tranh EU-Nhật Bản
Khác với khó khăn trong việc tạo đột phá cho quan hệ EU-Trung Quốc, Hội nghị Thượng đỉnh EU-Nhật Bản trước đó tại Tokyo đã thúc đẩy mạnh hơn quan hệ đồng minh truyền thống giữa châu Âu với cường quốc kinh tế lớn thứ 2 châu Á. Kết thúc Thượng đỉnh EU-Nhật Bản, các lãnh đạo EU cùng Thủ tướng Nhật Bản, Shigeru Ishiba đã chính thức khởi động “Liên minh cạnh tranh” với mục tiêu mở rộng hợp tác thương mại song phương, thúc đẩy chuỗi cung ứng chiến lược và tăng cường tự chủ kinh tế trong bối cảnh gia tăng các biến động địa chính trị toàn cầu và thách thức từ Mỹ và Trung Quốc.
Theo tuyên bố chung, hai bên sẽ tăng cường phối hợp chính sách trong lĩnh vực công nghiệp, năng lượng, chuỗi cung ứng, chuyển đổi xanh và công nghệ số, đồng thời thúc đẩy đối thoại kinh tế cấp cao thường xuyên. Cơ chế này sẽ đóng vai trò định hướng hợp tác chiến lược giữa hai bên, từ ứng phó với rủi ro chuỗi cung ứng đến bảo vệ công nghệ trọng yếu và thúc đẩy đầu tư. Liên minh cũng đề cập đến khả năng phối hợp đầu tư chung giữa các doanh nghiệp châu Âu và Nhật Bản, hướng tới khai thác các mỏ khoáng sản tại các quốc gia thứ ba. Theo giới quan sát, liên minh mới giữa EU và Nhật Bản không chỉ nhằm tăng cường hợp tác song phương mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc định hình trật tự thương mại toàn cầu trong bối cảnh Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) gặp nhiều khó khăn trong hoạt động. Một số nhà phân tích cho rằng đây có thể là bước đi đầu tiên để EU hướng tới thiết lập một cơ chế thương mại đa phương mới tại châu Á – Thái Bình Dương.
Chủ tịch EC, bà Ursula von der Leyen, cho biết: “Chúng tôi tin tưởng vào sự cạnh tranh toàn cầu và điều này cần mang lại lợi ích cho tất cả các bên. Đó là lí do vì sao EU thúc đẩy hợp với các quốc gia thành viên CPTPP, để không chỉ bảo vệ thương mại rộng mở mà còn định hình nó. EU và các nước CPTPP có thể cùng nhau dẫn dắt các cải tổ quan trọng của WTO, qua đó các quy định về thương mại toàn cầu phản ảnh được các thách thức hiện nay và các rủi ro tương lai”.
Một khía cạnh quan trọng khác của sáng kiến hợp tác EU-Nhật Bản là phát triển chuỗi cung ứng đáng tin cậy cho các khoáng sản chiến lược và các nguyên liệu thiết yếu trong ngành công nghiệp công nghệ cao, quốc phòng và năng lượng tái tạo. Bên cạnh đó, EU và Nhật Bản cũng cam kết phối hợp bảo vệ các công nghệ mới nổi, đẩy mạnh nghiên cứu chung về AI, chất bán dẫn, công nghệ 6G. Theo Thủ tướng Shigeru Ishiba, hai bên cũng chính thức khởi động các đàm phán về Hiệp định bảo vệ thông tin Nhật Bản-EU (JPIPA) cũng như các đối thoại công nghiệp quốc phòng trong lĩnh vực tư.